काठमाडौं| ताप्लेजुङमा मुक्कुम्लुङ संरक्षणको माग गर्दै भइरहेको आन्दोलनले विकासको परिभाषामाथि बहस जन्माएको छ। सामाजिक सञ्जाल र सञ्चारमाध्यममा मुक्कुम्लुङबारे चर्को छलफल भइरहेका बेला बौद्धिक क्षेत्र र कलाकर्मीहरूले नेपालमा विकासका अवधारणा नै पुनर्विचार गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याएका छन्।
मण्डला नाटकघरमा मञ्चन भइरहेको नाटक ‘मुक्कुम्लुङः चोःत्–लुङ अफ याक्थुङ’ को सन्दर्भमा आयोजित ‘मुक्कुम्लुङ मन्थन’ कार्यक्रममा वक्ताहरूले विकास केवल भौतिक संरचना निर्माणमा सीमित नभई सामाजिक र सांस्कृतिक सन्तुलनमा केन्द्रित हुनुपर्ने धारणा राखे।
समाजशास्त्री डा. मीना पौडेलले नेपालको विकास मोडल असन्तुलित रहेको बताइन्। “नेपालको माटो र सामाजिक विविधता सुहाउँदो योजना बन्न सकेको छैन। केवलकार, भ्यूटावर र प्राकृतिक स्रोतको दोहनलाई मात्र विकास मान्ने सोच गलत हो,” उनले भनिन्।
उनले मुक्कुम्लुङ आन्दोलनलाई जातीय सीमाभन्दा बाहिरको विषयका रूपमा हेर्नुपर्ने धारणा राखिन्। “देशभर आदिवासी जनजाति समुदायमाथि भइरहेको दमनलाई एकीकृत रूपमा उठाउन सके मात्र यस्ता आन्दोलन प्रभावकारी हुन्छन्,” उनले थपिन्।
लेखक युग पाठकले नेपाललाई विदेशी मोडेलअनुसार विकास गर्न खोज्दा गलत भाष्य निर्माण भएको बताए। “हामी नेपाललाई नेपालकै मौलिकताअनुसार विकास गर्नुपर्छ, स्वीजरल्याण्ड वा सिङ्गापुर बनाउने सोच गलत हो,” उनले भने।
परियोजनाका नाममा विदेशी आर्थिक तथा वैचारिक हस्तक्षेप भइरहेको भन्दै उनले विकासको परिभाषा पुनर्व्याख्या गर्नुपर्ने बताए। “केवलकार नबनाउँदा ‘जङ्गली’ हुने र बनाउँदा भोलिपल्टै ‘आधुनिक’ हुने मानसिकता गलत हो,” पाठकले जोड दिए।
चलचित्र निर्देशक नवीन सुब्बाले मुक्कुम्लुङ लिम्बू मात्र नभई सबै नेपालीको साझा सम्पदा भएको बताए। “मुक्कुम्लुङ लिम्बू समुदायको मुन्धुममा शिरसरह पूजनीय स्थल हो। यसको संरक्षण सांस्कृतिक र पर्यावरणीय रूपमा आवश्यक छ,” उनले भने।
उनले कलाकारहरूले समाजमा चेतना अभिवृद्धि गर्ने माध्यमको रूपमा भूमिका खेल्नुपर्ने उल्लेख गरे। “कलाले सामाजिक रूपान्तरण र प्रतिरोधको स्वर बोल्नुपर्छ,” सुब्बाले थपे।
कार्यक्रममा मुक्कुम्लुङ नाटकमा आधारित कविता वाचन गरिएको थियो। कविहरू सन्जित फलाना, मिथोच, सुरज राना, उत्तम तुम्सा लिम्बू लगायतले सांस्कृतिक चेतनाका विषय उठान गरे।
कार्यक्रमको सहजीकरण सम्पदा लिम्बूले गरेकी थिइन्। मण्डला नाटकघरमा माघ ४ गतेदेखि मञ्चन भइरहेको ‘मुक्कुम्लुङ’ नाटक आगामी केही हप्तासम्म निरन्तर चल्नेछ।
मुक्कुम्लुङ आन्दोलनले नेपालमा विकासका भौतिक संरचना केन्द्रित नीतिभन्दा सांस्कृतिक र पर्यावरणीय सन्तुलनमा आधारित वैकल्पिक मोडेलको बहस चर्काएको छ।
